|
apollo
member
REF: 286162
01/15/2008
|
>>
xem chủ đề
Gia huấn ca l tập thơ của Nguyễn tri ( 阮廌) gồm cc bi nhiều bi như:
1. Đặt quyển sch, vắt tay nằm nghĩ,
Hễ lm người dạy kỹ th nn,
Phấn son cũng phải bt nghin,
Cũng nhn tm ấy h thin l no.(*)
Dạy Vợ Con
5. Nhn thong thả lựa vần quốc ngữ,
Lm bi ca dạy vợ nhủ con:
Lời ăn nết ở cho khn,
Chớ nn đa qu, đa ngn cht no!(*)
Ăn mặc chớ mỹ miều chải chuốt,
10. Hnh dung đừng ve vuốt ngắm trng,
Một vừa hai phải th xong,
Giọt di giọt ngắn cũng khng ra g?(*)
Khi đứng ngồi chứ hề lơ lẳng,
Tiếng nhục nhằn nữa nặng đến mnh,
15. Hạt mưa cht phận lnh đnh,
Tấm son tạc lấy chữ trinh lm đầu.(*)
Ka mấy kẻ lu lu tiết ngọc,
Đem sắt đanh nguyện lc lửa chm,
Con hiền cha mẹ an tm,
20. Một nh khen ngợi, nghn năm bia truyền.(*)
Nọ những kẻ nước nguyền non hẹn,
Thấy mi hoa bướm nghển, ong cho,
Miệng đời d diếu biết bao,
Đng ra quốc php, nhục vo gia thanh.(*)
25. Đem người trước lấy mnh ngắm lại,
Khn ba năm đừng dại một giờ,
Đua chi chn rượu cu thơ,
Thuốc lo ngọt nhạt, nước cờ thấp cao.
Đm dồi mỏ ra vo săn sc,
30. Lại bi phu, tam cc, đnh đinh,
Đố mười, chẵn lẻ, đố kinh,
Tổ tm, kiệu chắn, sm quanh tứ chiều.
Đi đứng đắn, chớ điều vng vẫy,
Khi tối tăm đn phải phn minh,
35. Hoặc khi hội ht linh đnh,
Đ ược lời dạy đến th mnh hy ra.
Ra phải c mẹ gi em nhỏ,
Đ ừng đnh đn, đnh lũ khng hay,
Ni đừng chau mặt, chau my,
40. Nghe ra ngậm đắng nuốt cay hay no!
Của tằn tiện, chắt chiu hn gắn,
Khch bun tu chưa hẳn nơi đy !
Cũng đừng vắt nước cổ chy,
Tiếp tn tế lễ l ngy nn hoang.(*)
45. Ăn ở chớ lng mang khoảnh khắc,
Mua bn đừng điu trc đong đưa,
Mua đừng ro riết qu lừa,
Bn đừng bo xiết, ch ta hại người.
Chớ tắt mắt của người km cỏi,
50. Đ ừng đảo đin c ni lm khng,
Giu sang cũng chớ khoe ngng,
Miễn mnh ấm phận chớ lng khinh ai.
Kh khăn chớ vật ni on hối,
Hết bĩ rồi tới buổi thi lai,(*)
55. Cầm cn, tạo ha đổi dời,
Giu ba họ, kh ba đời mấy ai?(*)
Đừng học cch tham lời đặt li,
Lợi kẻ cho th hại kẻ vay,
Dễ dng nợ phải lay nhay,
60. Đến đầu đũa qu, e cay đắng nhiều.(*)
Hoặc lỡ thiếu phải điều lĩnh tạm,
D t nhiều liệu sớm tnh xong,
Chẳng nn m mẩn hơi đồng,
Qua lần cho khỏi th lng mới ngui.
65. Thi mch lẻo, ngồi rồi bỏ hết,
Hễ điều g ni t mới hay,
Ln la giắt rợ, giắt ry,
Đ hư cng việc, lại dy tiếng tăm.(*)
Việc chợ ba chăm chăm chi chi,
70. Buổi bn xong liệu vội ra về,
Cửa nh trăm việc sớm khuya,
Thu va thu vn mọi bề mới xong.
Phng những kẻ c lng gian vặt,
Nhỡ xảy ra một mất mười ngờ,
75. Tiếc thầm đứng ngẩn, ngồi ngơ,
Đau buồn thi lại đổ cho tại trời.
Từ chốn ở, nơi ngồi thay thảy,
Rc ngập đường nhn vậy chan chan,
Ai vo rc ngập ước chn,
80. Bt mm tơi tả chiếu chăn đầy giường.
Tuy kh rch, giữ gn thơm sạch,(*)
C hay g chiếu lệch bụi nhơ,
Đồ ăn thức nấu cho vừa,
Thường thường giữ lấy muối dưa ngon lnh.
85. Nghề bnh tri chiều thanh vẻ lịch,
Cũng học dần thi cch người ta,
V may giữ nếp đn b,
Mũi kim nhỏ nhặt mới l nữ cng.
Thủa tại gia phải tng phụ gio,(*)
90. Khi lấy chồng giữ đạo chnh chuyn,(*)
Lại l hiếu với tổ tin,
Những ngy giỗ tết khng nn vắng nh.
Đồ cng cấp hương tr tinh khiết,(*)
Theo lễ nghi khp np, khoan thai,
95. Ăn nhiều ăn t cho rồi,
Nhớ điều ghẻ lạnh lễ thi lại về.
Với Cha Mẹ
D nội, ngoại hai bề cũng vậy,
Đừng trnh hanh bn ấy, bn ny,
C lao đội đức cao dy,
100. Phải lo hiếu knh đm ngy khăng khăng.
Bởi thương đến mới năng mắng quở,
Muốn cho ta sng sủa hơn người,
n cần kẽ tc, chn tơ,
Tấm lng chp để mấy lời tạc ghi.
105. Đừng nặng nhẹ, tiếng ch tiếng bấc,
Đ ừng vng vằng mặt vực, mặt lưng,
C th sớm tiến trưa dng,
Cơm ngon canh ngọt cho bằng chị em.
D chẳng c th yn một phận,
110. Người trn ta h giận ta sao!
Hoặc khi lầm lỗi điều no,
Đnh đằng cửa trước, chạy vo cửa sau.
Khi ấm lạnh ta hầu coi sc,
Xem cho cơm, thang thuốc mọi bề,
115. Ra vo thăm hỏi từng khi,
Người đ v sự, ta th an tm.
Việc bo hiếu phải chăm chữ hiếu,
Kiệm hay phong cũng liệu ty ngơi,(*)
Đừng điều tranh cạnh chia bai,
120. Xấu trong lng nước, để cười mai sau
Với Chồng
Đạo vợ chồng tnh su nghĩa i,
Lại chẳng nn mặt ti, my tăm,
Chuyện đu bỏ đấy cho m,
Đ ừng đem bn ấy về gim bn ta.
125. Sch c chữ "nhập gia vấn hy",(*)
Khi ni năng phải kỹ king khem,
Dịu dng tiếng thuận lời mềm,
Cứ lời chồng dạy mới yn cửa nh.
Chớ nn cậy mnh ta ti sắc,
130. Chồng ni ra nhiếc mc ch khen.
Ni cn như ở bậc trn,
Thường khi động đến tổ tin qu lời.
Cơn giận đến, sự đời ngang ngửa,
Dở di ra nt cửa tan nh,
135. Chữ "ty" l phận đn b,
Nhu m để dạ, chua ngoa gc ngoi.
D lỗi phận gặp người tửu sắc,
Hay gặp người cờ bạc lưu lin,
Nhỏ to tiếng dịu lời m,
140. Dần d uốn mi may mềm được chăng !
Phải chồng ngược, cắn răng chịu khổ,
Chớ nghing đầu, ngảnh cổ thiệt thn,
Duyn may gặp được văn nhn,
Thuộc cu "tương knh như tn" lm lng.(*)
145. Nghiệp đn sch khuyn chồng sập s,
Tiếng k minh ging giả đm ngy,
Khuyn chồng nhớ đến đạo thầy,
Vật dng lớn nhỏ gọi nay lễ thường.
Với Vợ Lẽ
In lấy chữ tao khang chi nghị,(*)
150. Đừng mang cu đố kỵ chi thường,
Dy bm cho tựa cnh vng,(*)
Trước chng đẹp mặt, sau nng đỡ tay.
Cu "đường ci" xưa nay cũng vậy,
Trai lm nn lấy bảy lấy ba,(*)
155. Lấy về hầu hạ nh ta,
Thm he, nẩy quế c l con ai?(*)
Cũng da thịt cũng tai mắt thế,
Km ta nn phận ế hoa i,
Nghĩ tnh ăn cạnh nằm ngoi,
160. Ấm no nn xt lấy người bơ vơ.
Thế mới phải php thờ phu tử,
Ấy mới l đạo xử hi ha,
Chữ "Ty" rắn khc nghi gia,
Mn đường thong thả, một nh vẻ vang
Với Bạn Hữu Của Chồng
165. Ka những đứa mặt thường cau c,
Khch đến nh chửi ch mắng mo,
Cất lời nặng cỡ đ đeo,
Đ ra tht tớ lại vo mắng con.
Khch về đoạn sợ mn mất chiếu,
170. Chồng ra đường chẳng kẻo mặt mo!
Hễ ngy bạn hữu giao du,
Sai người trải chiếu, sắp đồ tiếp ra.
D trăm giận th ta để bụng,
C trọng người mới trọng chồng ta.
175. Ty người thết đi rượu tr,
Nhớ rằng: Của gửi chồng ta đi đường!
Với Chị Em
Ấy l vẹn cương thường bằng hữu,
Lại phải tường trong đạo chị em,
Đạo em th phải trng ln,
180. Đạo chị trng xuống cho m đẹp chiều.
Miếng bi ngọt chia đều như một,
Khi nắng mưa ấm sốt đỡ tay,
Với nhau như bt nước đầy,
L lnh đm bọc bng cy rườm r!
185. Đạo thc tẩu một nh minh bạch,
Lnh hiềm nghi tăm tch r rng,
Trộm trng bng đuốc Vn Trường,
Nức danh ba nước treo gương mun nh.
Với Trong Họ Ngoi Lng
Cả trong ngoi cng l đn chu,
190. Xem như con yu dấu chẳng sai,
Đồng qu, tấm bnh hm mai,
Chớ điều dằn vật, chớ lời gieo đanh.
Từ họ mạc, lng giềng, hng xm,
Cũng ở cho trong ấm ngoi m,
195. Tiếng cho, tiếng hỏi cho mềm,
Chẳng khinh ai cũng chẳng hiềm on ai.
Với Những Khi Sản Dục
Ấy ngn hạnh cc lời hằng giữ,
Lại cần điều cư xử cho tuyền,
Hễ ngy sc, vọng, hối, huyền,(*)
200. Cng ngy nguyệt tn phải khuyn dỗ chồng.
Khi thai sản trong phng gn giữ,
Học cổ nhn huấn tử trong thai,
Dm thanh chớ để vo tai,
c ngn chớ cht bợn lời sam sưa!
205. Từ xuất nhập, khởi cư, hnh động,(*)
C lễ nghi nghim trọng đoan trinh,(*)
Đứng ngồi chnh đại quang minh,(*)
Cho bằng phẳng thế, chớ chnh lệch mnh.
Chớ vịn cao cũng đừng mang nặng,
210. Đừng ăn đồ cay đắng canh riu,
Đừng ăn t, chớ ăn nhiều,
Nui từ trong dạ khỏi điều lo xa.
Khi sinh nở thai ha v sự,
Cẩn từ khi trong cữ ngoi tuần,
215. Chiều sương chớ để o quần,
Đỉnh đầu phải ci, bước chn phải d.
Nơi bếp vch đừng cho hơ lửa,
Ngọn đn hoa chớ quở qu ngn,(*)
King khem trăm sự vung trn,
220. Trước mnh yn dạ, sau con t si.
Với Con Ci
Ngy con đ biết chơi biết chạy,
Đừng cho chơi cầm gậy, tro cao,
Đừng cho chơi ba chơi dao,
Chơi vi, chơi lửa, chơi ao c ngy.
225. Lau cho sạch khng hay dầm nước,
Ăn cho vừa, đừng ước cao lương,
Ma đng thng hạ thch thường,
Đ ừng m ấp qu, đừng suồng s con.
Dạy từ thuở hy cn trứng nước,
230. Yu cho đn bắt chước lấy người,
Trnh thưa, vng dạ, đứng ngồi,
Gi trong kim chỉ, trai ngoi bt nghin.
Gần mực đen, gần đn th sng,
Ở bầu trn, ở ống th di,
235. Lạ g con c giống ai,
Phc đức tại mẫu l lời thế gian.(*)
Lm mẹ chớ ăn cn, ni dở,
Với con đừng chửi rủa qu lời,
Hay chi th tục những người,
240. Hm nay cụ cụ, ngy mai b b.
Gieo tiếng ra chết cy, gy cối,
Mở miệng no c ngọn c ngnh,
Đến tay bụt cũng khng lnh,
Chồng con khinh rẻ, thế tnh mỉa mai!
245. Ấy những thi ở đời ngng dại,
Khn th chừa, mới phải giống người,
Sinh con th dạy th nui,
Biết cu phải tri lựa lời khuyn răn.
Với Du Rể
Tuổi cả khn, hn nhn trạch phối,(*)
250. Giu đừng tham, kh đi chớ nề,
Du hiền, rể thảo tm về,
Xem tng xem giống kẻo m m lầm.(*)
Xử với rể một niềm knh trọng,
D dở hay, đừng giọng mỉa mai,
255. Với du, dạy bảo phải lời,
Bắt khoan bắt nhặt, biết ai cho vừa!
Với Ti Tớ
Gương gio tử nhường đưa mặt nhận,
Mực tr gia đặt hẳn n uy,
Bọt bo l phận n tỳ,
260. Dạy nghim, ở thảo hai bề vẹn hai.
C cu v "Chiều người lấy việc",
Chẳng h nn ro riết người ta,
Hay th n ở lu ra,
Dở th n bước no ta bận g.
265. Một đi kẻ phải khi lỡ độ,
C th cho chẳng c th thi,
Chẳng nn nhiếc mắng nhiều lời,
Cơ hn hầu dễ c ai muốn g.
Thờ Cng
Trong nh vận thịnh suy c mệnh,
270. Đạo quỉ thần th knh viễn chi,(*)
Nắng mưa giải kiết c khi,
Phải chăm cơm thuốc, đừng m cốt thầy.
Nh chẳng qut, qut hay c rc,
Đ bi ra, bỏ nhc sao đnh,
275. Cao tay mấy kẻ c danh,
Ba bn chẳng bỏ l tinh hiện vo.
Suy cho thấu, t no phạm chnh,(*)
Cứ thnh kinh cảnh tỉnh dị kỳ,
Ka như mấy kẻ tăng, ni,
280. Thi tuần cng Phật, lại khi vo h.
Nam m Phật r r hai chữ,
Đua nhau rằng tn nữ thiện nam,
Miệng rằng chừa độc chừa dm,
Tay lần trng hạt dao găm một bồ.
285. Kẻ trốn việc ở cha cũng c,
Kẻ lộn chồng, trốn cha cũng nhiều,
Gian ngoan rất mực lm kiu,
Mượn danh Ha thượng, lợi điều tham dm.
Chẳng qua lũ ngu dn hoặc thi,
290. Phc đức đu nghĩ lại m coi,
Trước sau c bấy nhiu lời,
Bảo nhau gn giữ nn người thơm danh.
D ai nấy c tnh chẳng cứ,
Thi Thọ Dương vẫn giữ khng chừa,
295. Ngy ngy mắng sớm đn trưa,
Thường thường dạy dỗ m ra tuồng g.
Cnh kia lớn sợ khi kh nắn,
Sắt nọ mi ắt hẳn nn kim,
Diễn nm cho tiện m xem,
300. Dạy nh trước đ mới đem dạy người.
Dạy Con Ở Cho C Đức
Lấy điều ăn ở dạy con,
Dẫu m gặp tiết nước non chuyền vần.
Ở cho c đức c nhn,
Mới mong đời trị được ăn lộc trời.
305. Thương người tất tả ngược xui,
Thương người lỡ bước, thương người bơ vơ.
Thương người m dắt trẻ thơ,
Thương người tuổi tc gi nua bần hn.
Thương người quan quả, c đơn,(*)
310. Thương người lỡ bước lầm than ku đường.
Thấy ai đi rch th thương,
Rch thường cho mặc, đi thường cho ăn.
Thương người như thể thương thn,
Người ta phải bước kh khăn đến nh.
315. Đồng tiền bt gạo mang ra,
Rằng đy "cần kiệm" gọi l lm duyn.
May ra ở chốn bnh yn,
Cn người tn ph chẳng nn cầm lng.
Tiếng rằng: ngy đi thng đng,
325. Ở phải c nhn c ngh,
Thơm danh vả lại lm bia miệng người.
Hiền lnh lấy tiếng với đời,
Lng người yu dấu, l trời hộ ta.
Tai ương hoạn nạn đều qua,
330. Bụi trần giũ sạch thực l từ đy.
Vng trời tuy chẳng trao tay,
Bnh an hai chữ xem ty mấy mươi.
Mai sau bạc chn ti mười,
Sống lu ăn mi của đời về sau.
335. Ka người ăn ở cơ cầu,
Ở th chẳng biết về sau phng mnh,
Thấy ai đi rch th khinh,
Cch no l cch ch mnh th khen.
Hứng tay dưới với tay trn,
340. Lọc lừa từng t, bon chen từng đồng!
Ở th phất giấy đan lồng,(*)
Ni th mở miệng như rồng như tin.(*)
Gan th qu ngỡ sắt đn,
Miệng thơn thớt nghĩ rơi tiền bạc ra.
345. Mặt lnh kho ni thực th,
Tưởng như xẻ cửa xẻ nh cho nhau.
Ở no mi mẽ chi đu,
Như tuồng cuội đất giấu đầu hở đui.
Ni lời lại nuốt lấy lời,
350. Một lưng bt xo mười voi chưa đầy.(*)
Cho nn mới phải lc ny:
Cửa nh tn ph pht ry sạch trơn.
Kẻ th mắc phải vận nn,
Cửa nh một khắc lại tn như tro.
355. Kẻ th phải lnh, phải phu,
Đem mnh vo chốn qun gia trận tiền.
Kẻ th mắc phải dịch n,
Kẻ th thủy hỏa gian nan kia l!(*)
Thấy người m phải lo ta,
360. Sờ sờ trước mắt thực l thương thay,
Khuyn ai chớ bắt chước ry,
Ở lng nhn nghĩa cho đầy mới khn.
Lời cha dạy bảo nỉ non,
Trước sau ghi chp khuyn con nghe lời.
365. Nghe th mới phải l người,
Chẳng nghe th cũng l đời bỏ đi.
Dạy Con Gi Phải C Đức Hạnh
Phận lm gi ở cng cha mẹ,
Lng phải chăm học kho học khn,
Một mai xuất gi hồi mn,(*)
370. Phận bồ liễu gi trong như ngọc,
Kho l kho bnh trong, bnh lọc,
Lại ngoan nghề dệt vc, may mền.
Khn l khn lẽ phải, đường tin,
Lại trọn đạo nng khăn sửa ti.
375. Khn chẳng tưởng mưu lừa chước dối,
Kho chẳng khoe vẻ lịch, chiều trai.
Xưa nay hầu dễ mấy người,
Miệng khn, tai kho cho ai được nhờ.
Phận lm gi ny lời gio huấn,
380. Lắng tai nghe cổ truyện mới nn,
Hy xem xưa những bậc du hiền,
Kim tứ đức: dung, cng, ngn, hạnh,
Cng l đủ mi xi, thức bnh,
Nhiệm nhặt thay đường chỉ mũi kim.
385. Dung l nt mặt ngọc trang nghim,
Khng tha thiết, khng chiều lả tả.
Ngn l dạy trnh thưa vng dạ,
Hạnh l đường ngay thảo knh tin.
Xưa nay mấy kẻ du hiền,
390. Dung, cng, ngn, hạnh l tin phm trần.
Phận con gi ở nh thi lễ,
Lắng m nghe kể chuyện tam cương:
Dẫu i n cng chiếu cng giường,
Đạo chồng snh qun thn chi đạo,(*)
395. Lm ti con chỉ trung chỉ hiếu,(*)
Lm du th chỉ knh mới nn.(*)
Chớ khoe khoang mnh bạc mnh tiền,
Đừng đỏng đảnh cậy khn cậy kho.
Bề thiếp phụ thuận tng l điệu,
400. Cũng như bn thờ cha thờ cha,
Mun nghn đừng thi kiu ngoa,
Mắng ta khng giận, yu ta khng nhờn.
Quyền mệnh phụ l mnh lm chủ,
Trong đại hn o mũ thn nghnh,(*)
405. Knh người vợ php ở Lễ Kinh.
Chức phận phải chăm bề tần tảo,
Trong khu khổn giữ gn khăn o,
Trn từ đường trăm việc trơn tru.
Từ cơm, canh, c, thịt, mọi đồ,
410. Dẫu nhiều t sửa cho trong sạch.
Bằng nhường ấy thần minh lai cch,(*)
Cu "hữu trai" nn tiếng để đời,
Hoa thơm ai nỡ bỏ rơi,
Người khn ai nỡ nặng lời đến ai.
415. Bề nội trợ việc trong xem xt,
Sing năng th trăm việc đều nn,
Chớ khoe khoang lắm thc nhiều tiền,
Ngồi ăn mi non mn ni lở.
Việc nh c kẻ ăn người ở,
420. Từ trong ngoi như bảo trước sau,
Đồ lm ăn, ngy để đu đu,
Ban tối phải thu về cho đủ.
Trống canh một chớ đ vội ngủ,
Sing năng th chăm ch việc ta.
425. Lũ n tỳ trai gi năm ba,
Cơm chưa chn khng nn khua xo.
Đứa xay thc, đứa th gi gạo,
Đứa bếp th chủ việc cơm.
Ăn đoạn rồi cho chng nghỉ ngơi,
430. Đn ta sẽ soi trong bếp lại.
Đừng tin trẻ ti đi thơ dại,
Lời dạy răn: "giữ lửa chẳng chơi".
Cho hay đại ph bởi trời,(*)
Nhưng m ở thế th người hết ch.
435. Cầm then kha giữ bề thu pht,
Chắt chiu m d dặt mới nn,
Coi sc từ hạt gạo đồng tiền,
Đừng cậy c ăn cn, tiu dở.
Bữa thường phải xem cho con ở,
440. Cũng đừng thừa, chớ thiếu lm chi.
Kẻ ln bang đến một đi khi,
Đồ thết đi xem cho tử tế.
Trong nh phải bảo nhau c ,
Đừng chửi mo, mắng ch m chi.
445. Trong anh em thin tải nhất th.(*)
Sang v vợ nhưng giu v bạn.
Chiều rộng hẹp ty cơ ứng biến,(*)
Đạo tr gia đi khch khc mu,
Trần trần một mực nn đu,
450. Ph loi bồ cc biết đu lẽ g,(*)
Phận l gi về lm du cả,
Việc ta chăm giữ chốn từ đường,
Lấy ngọn tần, l tảo lễ thường,
Ka hiếu dưỡng Thnh Chu gia php.(*)
455. Tn tộc đến những khi kỵ lạp,
Xem bằng nhường qu khch, gia tn.(*)
C chữ rằng: "đạo trọng thn thn",
Dễ mấy thủa đng như ngy giỗ.
Lc lễ tất lẻn vo dọn cỗ,
460. Hy pha tr tiếp đi cho xong,
Bữa thường d dưa muối mặc lng,
Khi c họ xem cho tử tế,
Nước đ đoạn rượu liền nhn thể,
Giục tiểu hầu bưng cỗ tiếp ra.
465. Nh dưới ta mời họ đn b,
Coi sc hỏi họ hng con chu.
Khng bỏ st l tnh yu dấu,
Ai chẳng khen hiền đức phụ nhn,(*)
Trọn đời đẹp mặt phu nhn,
470. V chưng chủ phụ thn thn biết điều.
Bề phụng dưỡng đi bn cha mẹ,
Mun một khi đ đổ bồ hi,
Nghĩ xa lo đứng lo ngồi,
Chẳng cn tưởng đến tham cng tiếc việc.
475. Đường điều hộ tiền khng dm tiếc,
Mặc phu qun giữ việc thuốc thang,
Song ta nng giấc giữ ging,
Điều ăn uống phải hỏi han ty thch.
Lng người ước chim, g, c, thịt,
480. Của nn ăn d đắt cũng mua.
Ty người ưa thức ngọt chua,
Nhưng gia vị phải mong cho đủ mi.
Xem quần o nn thay kẻo bẩn,
Lng yu thn phải cẩn từng khi,
485. Tấm lng trời đất chứng tri,
Du hiền c hiếu, tiếng ghi để đời.
Ny con gi thuộc về khn đạo,
Khn đức nhu nết gi dịu dng,
Một đi khi chn bước ra đường,
490. Bề tn trưởng th lng knh nhượng.(*)
D chẳng phải l ta hơi hướng,
Nghĩa hương ln phải cất tiếng cho.
Bằng thấy người đầu bạc tuổi cao,
C mang đội trnh đi nng đỡ.
495. Th miệng lưỡi ch bai ai nỡ,
Ở trn đời gi ở nết na,
Con hiền đẹp mặt mẹ cha,
Chồng ha yu chuộng, họ ha knh chung
Dạy những kẻ đn b con gi,
500. Gặp phải chồng cờ bạc rượu ch,
Nay ng tơ, b nguyệt trt xe,
Duyn phận ấy trt lm sao được.
Ở l phải tm mưu giả chước,
Ngọt lời khuyn lu cũng phải nghe,
505. Lc ham m cơm rượu say nh,
Hy cơm cho trọn bề phụ đạo.
Chớ vợ nghiến chồng, thm trn tro,
Như chuyện chi lửa chy dầu thm,
Chẳng bằng khi chăn ấm chiếu m,
510. Hy năn nỉ đường khn lẽ phải.
Bề n i vợ chồng l ngi,
Dẫu giu ăn, kh chịu cho cam.
Hay g yến bắc, nhạn nam,
Khăng khăng một tiết cho cam sở nguyền.
515. Đạo vợ chồng l duyn kim cải,
Vốn trời sinh bể i nguồn n,
Ka ai nổi trận phong vn,
Cũng v gi nhiều phần nhầm lỗi.
Phận l gi t đường giao hối ,
520. Thấy chồng yu dễ lấy lm nhờn,
Miệng sai ngoa ni những giọng cn,
Bụng kiu ngạo một ngy một snh,
Đạo cha mẹ đ khng biết knh,
Bề anh em lại chẳng hay nhường,
525. Chua cht thay những tnh cương cường.
Ai l đ ru m chịu vậy !
Đường gia php khng ăn lời dạy,
Việc gio hnh đến phải ra tay,
Hổ thn tiếng khắp đng ty,
530. Nng nỗi ấy hết đương khn kho.
Khuyn những cc đo tơ liễu yếu,
Lấy lm gương chớ bắt chước chi,
Một niềm knh thuận v vi,
Trước l khỏi nhục, sau th nn danh,
535. Thương những kẻ đn b mất dạy,
Lại gặp chồng sợ vợ như ma,
Trch chi m chẳng thi kiu ngoa,
Những lừa cạnh, ph sng, lm lệ.
Bề họ mạc khng hay knh nể,
540. Nghĩ bon chen tiền bạc l khn,
Đ ường gia ti khn biết vn vun,
Nghĩ tha thướt o quần l kho,
G eo c, phng loan uốn o,
Bầng mắt ra đ tỏ vầng ,
545. Việc trong ngoi kh dụng cc đồ,
Mặc con ci gặp sao hay vậy,
Bề nội ngoại những ph loi ấy.
Phc đức kia cn ni lm chi,
Khen cho b nguyệt kho xe,
550. Anh ny snh với chị kia đương vừa.
Vợ Khuyn Chồng
Vợ chồng ta tơ hồng vấn vt,
Nhn duyn ny b nguyệt kho xe.
Trnh anh thn thiếp vụng về,
Yu th nn tốt chớ nề ngu si.
555. Quản bao lỗi nọ, lầm kia,
Chiều thanh vẻ qu dm b được đu.
Thiếp vng lời dạy trước sau,
Nguyện xem then kha, giữ hầu o khăn.
Trước l thờ phụng tiền nhn,
560. Sớm thăm tối viếng n cần đỡ anh.(*)
Bốn phương chng hy kinh doanh,
Di mi kinh sử tập tnh cung tn.
Cng danh mong đợi ơn trn,
Cn trong trần lụy hy xin dấu mầu.
565. Gửi trnh dễ dm khuyn đu,
Sắc phng thương thận, rượu hầu thương tm,(*)
Thiếp xin chng chớ đăm đăm,
Những nơi cờ bạc chớ ham lm g.
Thế gian lắm kẻ đin m,
570. o quần lam lũ người th như ma.
Thiếp xin chng lnh cho xa,
Một niềm trung hiếu để m lập thn.
Bấy lu những đợi long vn,
Đo thơ, liễu yếu gửi thn anh hng.(*)
575. Xưa nay gi đội ơn chồng,
Hiển vinh b lc cơm sung, cho dền.
Ơn trời cng đ được đền,
Chng nn quan cả, thiếp nn hầu b!
Dạy Học Tr Ở Cho Phải Đạo
No l những kẻ học tr,
580. Nghe lời thầy dạy phải lo sửa mnh.
Nghĩa cha sinh cng cng mẹ dưỡng,
Thời đm ngy tư tưởng chớ khuy,
Hai cng đức ấy nặng thay,
Xem bằng bể rộng, coi ty trời cao!
585. Trnh vng từ tốn ngọt ngo,
Đi về thưa thốt, ra vo thăm lnh.
Bnh qu, c thịt, cơm canh,
Sớm trưa thay đổi để dnh hẳn hoi.
Bữa thường dng ngọt dng bi,
590. Nng niu cho hỏi chẳng sai đu l.
Nghĩ cng kh nhọc nui ta,
Đến ngy cả lớn mong cho vung trn,
Kể từ lc hy cn thai dựng,
Đến những khi nui nấng giữ gin.
595. Nặng nề chn thng cưu mang,
Cng sinh bằng vượt bể sang nước người.
Đoạn thi lc ấy vừa rồi,
Ấp m b mớm chẳng rời trn tay.
Mong cho biết ngửa biết ngy,
600. Biết chuyện biết hng chẳng khuy bao giờ,
Ngy trứng nước, thủa ngy thơ.
Bao giờ si ghẻ bấy giờ lại lo.
Lo cho biết lẫy, biết b,
Mong cho biết đứng, mong cho biết ngồi.
605. Đoạn rồi lại lo khi xảy đậu,
Cng, dại, ngy, thơ ấu, u ơ.
Ba năm nhũ bộ cn thơ,
Kể cng cha mẹ biết cơ ngần no?
Chữ rằng "sinh ng c lao",(*)
610. Bể su khn v, trời cao khn b.
Nhưng m gặp buổi bnh th,
Tiền trăm, bạc chục việc g m lo!
Hay l gặp cửa nh giu,
Của chm của nổi dễ hầu lo chi!
615. Song ta vốn đ hn vi,
Lại sinh ra gặp phải th can qua.
Đi khi km đi thiết tha,
Bn bun tần tảo cho qua lc ny.
Việc nh việc cửa chuyn tay,
620. Khi đm qun ngủ, khi ngy qun ăn.
Ngược xui gnh vc nhọc nhằn,
Chn le, chn vịt no phần khoan thai.
Hnh dung ăn mặc li thi,
o thời xốc xếch, khố thời đui nheo.
625. Gian nan đi đoạn ngặt ngho,
M cho con học c chiều bao dong.
Thế gian mấy kẻ c lng,
C cng trời hẳn dnh cng để chờ.
By giờ loạn lạc bơ vơ,
630. Cơ trời bĩ thi nắng mưa l thường.
Khuyn con học lấy văn chương,
C bn nghĩa l, c đường hiển vinh .
Loạn rồi lại c khi bnh,
Khi bnh ta hy c knh giương vy.
635. Say sưa kinh sử chớ khuy,
Sắt mi ắt hẳn c ngy nn kim.
Mi Thần kia mới l gan,
Tro non kiếm củi, đốt than di dầu.
Bể thnh su, cố gia cng lội,
640. Rừng nho gai, thẳng lối xng pha,
Ba năm chợt đổi khi khoa,
Sn rồng ruổi ngựa, đường hoa giong cờ.
Trần Bnh nh bạc cửa thưa,
Đi no chẳng quản, muối dưa chẳng nề.
645. Đọc sch l ch nam nhi,
Gip Lưu trt đ lục kỳ nn cng.(*)
Lọng giương, ngựa cưỡi, xe giong,
Bể su c nhảy vẫy vng b khi.
Ấy l thuở trước nam nhi,
650. By giờ đn sch sớm khuya thế no?
Chữ rằng: " loạn độc thư cao",(*)
Khi nn cũng thế, khc no người xưa.
Nắng lu cũng c khi mưa,
Trồng dưa th lại được dưa nệ g.(*)
655. Mai ngy treo biển tn đề,
Khi khoa lại được gặp kỳ thnh minh.
Lộc trời, tước nước hiển vinh,
Bo đền đi đức dưỡng sinh bấy chầy.
B khi ngho khổ chua cay,
660. B khi đn sch, b ngy gian trun.
Bệ rồng gang tấc chn lần,
Trong triều mực thước, ngoi dn quyền hnh.
Một triều l một thanh danh,
Bởi chưng c ch học hnh th nn.
665. Bao nhiu l gi thuyền quyn,
Lưng ong m phấn cũng chen chn vo.
Đ m đỏ, lại m đo,
Thơm tho mi xạ ngạt ngo mi hương.
Đủ mi những thức cao lương,
670. Sơn ho hải vị bữa thường đổi trao.(*)
Lợn quay, xi gấc, ch tu,
Ai ai l chẳng đến hầu lm ti.
Quạt lng, gối xếp, thảnh thơi,
Một lời dạy đến, trăm người dạ vng.
675. Tiếng đn, tiếng địch, tưng bừng,
Cu thơ, cu ph lại dng chn quỳnh.
Trong ngoi quan khch linh đnh,
Treo chng nội thất, truyền snh cng đường.
Phấn trần, tranh cnh, gi gương.
680. Khi bung mn vc, khi giường chiếu hoa.
Người hầu, người hạ, nhởn nhơ,
Thắm chen vẻ ta, vng pha mu hồng.
Nh ngang dy dọc trng trng,
Hầu non: con mới, tiểu đng: thằng tranh.
685. Trai khoe lịch, gi khoe thanh,
Ra vo hi hn, chung quanh dập du !
Giu sang khc vẻ trăm chiều,
V ơn cha mẹ lắm điều v ta.
Nghĩa thứ ba l trong thầy tớ,
690. Dạy mấy lời phải nhớ đinh ninh.
Nghĩa dưỡng sinh hiếu trung l thế
Đường cng danh c ch th nn.
Khuyn Học Tr Phải Chăm Học
Trước cửa Khổng cung tường chn chắn.
Bước ln đường vo cửa ung dung,
695. Trăm quan, tn miếu, lạ lng,(*)
Học hnh cho biết thủy chung tỏ tường.
Bẩm phi thường khc hơn mọi vật,
Ắt lm người thời chẳng hư sinh.
Ph cho tai mắt thng minh,(*)
700. Tnh tnh gồm đủ kiếp sinh vẹn tuyền.
Bực thnh hiền ấy khng dm v,
Song lm người c ch th nn,
Khai tm từ thủa thiếu nin,
Hiếu kinh tiểu học trước liền cho thng.(*)
705. Đọc cho đến Trung dung, Đại học,(*)
Tứ thư rồi lại đọc ngũ Kinh,
Thi, Thư, Dịch, Lễ, đều tinh,
Xun thu nghĩa cả cho minh nghiệp nh.
Xem cho đến Bch gia, Chư tử,(*)
710. Bảy mươi pho sử đều thng,
Sớm khuya ở chốn văn phng,
Bt nghin, giấy mực bạn cng chn tay.
Bi kinh nghĩa cng bi văn sch,
Tinh ph, thơ, mọi vẻ văn chương.
715. Một đn, một sch, một giường,
C cng mi sắt c ngy nn kim.
Học tr giữ chnh tm lm trước,
Với tu, tề, bnh, trị đều yn,(*)
Cương thường giữ hiếu lm nn,
720. Từ đoan, ngũ gio cho tuyền cng sinh.
Bề đạo đức, gia đnh phải giảng,
Phủ thin qun quang đng tinh vi.(*)
L cho cch vật, tr tri,
Trong th dưỡng đức, ngoi th tu thn.
725. Nghiệp tứ dn nhất rằng chữ sĩ,
Nghề nng, thương, cng cổ khn sơ,
Đạo thầy thứ nhất l Nho,
Ton, y, l, số dm so snh bi.(*)
Khắp triều đnh trong ngoi lớn nhỏ,
730. Những l người o mũ đai cn,
Đời no cũng chuộng nghề văn,
Mưu m dẹp loạn, kinh lun mở nền.(*)
Pho kinh sử lu chuyn nghề học,
Chốn thư đường từng đọc hm mai,
735. Quan sang chẳng c ring ai,
Đạo trời no phụ những người độc thư.(*)
Ka trước hết văn nho sĩ tử,(*)
Dẫu kh khăn kinh sử cng chuyn,
Lm nn trọng chức cao quyền,
740. Trong ngoi ai chẳng ngợi khen bậc hiền.
Nhặt lấy cỏ bồ bin m đọc,
Người n Thư ch học mới cao.
Chng Hoằng khng sch biết sao.
Mượn kinh m học viết vo mảnh tre.
745. Di đm vế kẻo khi buồn ngủ,
Ngươi T Tần ch th đọc kinh,
Tc treo giường ấy, T sinh,(*)
Để cho dễ thức học hnh canh khuya.
Thủa dầu hết đn hoe bng tuyết,
750. Chng Tn Khang chịu rt đm đng,
Nọ ngươi Trc Dận dầu khng,
Ti bao đom đm bạn cng thư trai.
Vai gnh củi học thời lun miệng,
Chu Mi Thần nn tiếng danh nho,
755. L Sinh chẳng quản cng phu,
Chăn tru treo sch một pho trn sừng.
Ấy những người trước từng kh nhọc,
Sau lm nn tước lộc quan sang,
Lm trai ch kh hin ngang,(*)
760. Chớ rằng nguy khổ trễ trng lm chi!
Oanh b nhỏ tuổi th ln tm,(*)
Việc đọc thơ sớm đủ tinh thng,
Lo Tuyền tuổi cả gia cng,
Hai mươi bảy tuổi dốc lng nghề nho.
765. Đường Lưu n tuổi vừa ln bảy,(*)
Đỗ thần đồng tiếng dậy gần xa.
ng Lương đ đến tuổi gi,(*)
Tm mươi hai tuổi đỗ khoa đại đnh.
Đ ường vn trnh d sau d trước,
770. Chữ cng danh ai khc chi ai,
Hễ người c ch c ti,
Gi rung mặc gi khn rời khn lay.
Chẳng sợ kẻ lắm thầy nhiều tớ,
Thấy ta ngho ra sự rẻ khinh,
775. Thư trung lắm kẻ hiển vinh,
Dập du hầu hạ, linh đnh ngựa xe.(*)
Chẳng sợ kẻ lắm tiền, nhiều la,
Nghĩ mnh rằng c của th hơn,
Thư trung Kim ngọc v vn,
780. Đầy kh chung đỉnh, chứa chan bạc vng.(*)
Chẳng sợ lắm kẻ th nhiều thiếp,
Đ hẳn rằng tốt đẹp hơn ai ?
Thư trung c gi tuyệt vời,
Những người mặt ngọc l người vẻ vang.(*)
785. Chẳng sợ kẻ ta ngang dy dọc,
Khinh nhau rằng hn ốc th lương.(*)
Thư trung tuấn vũ điu tường.(*)
Lầu hồng gc phượng cột giường liền my
Ai c ch đm ngy luyện tập,
790. Theo người xưa cho kịp mới nn.
Học cho hy thnh hy hiền,(*)
Việc g thng biết chẳng phiền lụy ai.
Chốn lm tẩu, hoi ti bảo đức,
Khắp bốn phương đồn nức thời danh,
795. Chiếu nu cao gi ngọc lnh,
Xe loan c thủa cung doanh c ngy.(*)
|
